کودکان کار: روز سکوت و کار، شب‌های خستگی

خودنويس: در ایران مطابق آمارهای رسمی انتشار یافتۀ سال ۸۵ توسط مرکز آمار ایران، از مجموع ۱۳ میلیون و ۲۵۳ هزار کودک ردۀ سنی ۱۰ تا ۱۸ سال کشور در سال ۸۵، ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار کودک، خارج از چرخه تحصیل و یک میلیون و ۶۷۰ هزار کودک به طور مستقیم درگیر کار بوده‌اند. حدود ۸۰ در صد کودکان کار را، کودکان خیابانی تشکیل می‌دهند.

بسیاری کودکان را نخستین قربانیان نقض بشر به شکل‌های مختلف، دردنیا می‌دانند. گرچه بسیاری از مواردی که باعث نقض حقوق کودکان شده، به طور غیرمستقیم به آن ها مربوط می‌شود، اما پدیده جهانی «کودکان کار» از مسائلی است که به طور مستقیم با نقض حقوق کودکان مرتبط است.

براساس برخی آمار، حدود ۲۰۰ میلیون کودک کار دردنیا وجود دارد که قسمت اعظم آن ها را دختران تشکیل می‌دهند. همچنین بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان از کودکی محروم می‌شوند. طبق این آمار ۱۲۰ میلیون‌ نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و ۷ درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند.

قاچاق انسان از راه‌های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است. به جز کارگری برده‌وار، روسپی‌گری و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است.

دانش‌نامه ویکی‌پدیا کودکان کار را چنین معرفی می‌کند:«کودکان کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند. کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می‌شود.کار کودکان بسیار معمول است و می‌تواند شامل کار در کارخانه، معدن، روسپی‌گری، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی (مانند فروش غذا) یا کارهای نامتعارف باشد. ناپذیرفتنی‌ترین شکل‌های کار کودکان استفاده نظامی از کودکان و تن‌فروشی کودکان است. موارد کم‌تر جنجالی و معمولا قانونی (با بعضی محدودیت‌ها) شامل کار کشاورزی در ایام تعطیلی مدرسه (کار فصلی)، کسب و کار خارج از ساعات مدرسه و همچنین بازیگری یا آوازخوانی کودکان می‌باشد.»

 در ایران اما مطابق با آمارهای رسمی آمارهای انتشار یافتۀ سال ۸۵ توسط مرکز آمار ایران، از مجموع ۱۳ میلیون و ۲۵۳ هزار کودک ردۀ سنی ۱۰ تا ۱۸ سال کشور در سال ۸۵، ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار کودک، خارج از چرخه تحصیل و یک میلیون و ۶۷۰ هزار کودک به طور مستقیم درگیر کار بوده‌اند. حدود ۸۰ دردصد کودکان کار را، کودکان خیابانی تشکیل می‌دهند.

این آمار، توسط برخی از فعالان حقوق کودک اما غیر واقعی ارزیابی می‌شود و آن ها آمار واقعی کودکان کار را بسیار بیشتر از آمار رسمی ارائه شده می‌دانند. بسیاری از فعالان حقوق کودک در ایران، علاوه بر فقر اقتصادی، نقص قوانین جمهوری اسلامی را نیز دلیل دیگری برای افزایش تعداد کودکان کار در ایران می‌دانند.

در حالي كه ماده ۷۹ قانون كار، اشتغال به كار افراد زير ۱۵ سال را ممنوع مي‌كند. اين قانون شامل تبصره‌اي است درباره كارهايي كه ماهيت‌شان براي كودكان زير هجده سال زيان‌آور است و همچنين شامل تبصره قانوني ۱۸۸ كه بنابر آن، افراد مشمول استخدام كشوري، كودكاني كه براي دولت كار مي‌كنند و كودكاني كه در كارگاه‌هاي خصوصي خانوادگي به كار مشغولند، در دايره اين قانون قرار نمي‌گيرند.

در عين حال اگر والدين يك كودك با كارفرماي او قرارداد ببندند، چون ولي كودك به شمار مي‌آيند، حق واگذاري و اجاره دادن فرزند خود به صاحبان كارگاه‌هاي خصوصي را دارند ولي جدا از ممنوعيت كار كودكان كه روي كاغذ قانون كار كودكان نوشته شده و در ميثاق‌هاي جهاني به آن تاكيد شده است، ما شاهد عمق پيشرفتگي پديده كار خياباني در ايران هستيم.

استان‌هاي خراسان، تهران، لرستان و كردستان، استان‌هایی هستند که به ترتیب بیشترین تعداد کودکان کار در آن ها وجود دارد.

بر طبق آمار رسمی، ۹۰ درصد اين كودكان داراي والدين هستند، ۸۰ درصدشان مهاجرند كه ۴۲ درصد آنها  از روستاها و شهرهاي ديگر كشور و ۳۸ درصد از كشورهاي ديگر آمده‌اند و از نظر جنسيت نيز ۷۸ درصد آنها  مذكر و در فاصله ۵ تا ۱۸ سالگي قرار دارند.

از مجموع ۲ ميليون كارگاه سطح استان تهران، تنها كارفرمايان ۵۰۰ هزار كارگاه حق بيمه مي‌پردازند. خود اين اظهارنظر نشان مي‌دهد  و یک و نیم ميليون كارگاه فقط در سطح استان تهران وجود دارند كه وزارت كار نظارت و كنترلي بر آنها  ندارند بنابراين بيشتر كودكان و نوجوانان كارگر زير پوشش هيچ بيمه‌اي نيستند. ضمن اين كه در ايران به دليل غيرقانوني بودن كار كودكان و نيز اشتغال آنها  در كارگاه‌ها كه جزو مشاغل تعريف شده به حساب نمي‌آيند، اين مساله به صورت پنهان وجود دارد. برخی آمارهای غیررسمی حکایت از آن دارد که که کودکان کار به ازای روزانه ۱۲ ساعت کار، دستمزی معادل یک صد تا یک و پنجاه هزار تومان دریافت می‌کنند.

علاوه بر تمام مواردی که نقض حقوق بنیادی کودکان است، بسیاری از این کودکان در محل کار خود و یا در خیابان‌ها، مورد آزار و سواستفاده جنسی نیز قرار می‌گیرند.

در ایران چندین انجمن و جمعیت مختلف برای دفاع و حمایت از کودکان کار تشکیل شده است. برای نمونه می‌توان از «جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان» و همچنین «انجمن حمیات از کودکان کار» نام برد.

لازم به ذکر است که نیروهای پلیس امنیت تهران در دوم آبان ۱۳۸۷ دفتر «جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان» را با حکم اداره اتباع خارجی پلمب کردند. سال قبل پلیس امنیت به این موسسه اخطار داده بود که مدت مجوز فعالیت موسسه باطل شده‌است و باید از پلیس امنیت مجوز گرفته شود. همچنین ایراداتی از جمله برگزاری کلاس‌های آموزشی مختلط و برگزاری کلاس‌های آموزشی برای کودکان مهاجر بر انجمن گرفته بودند. غرفه این نهاد در بیست‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به دستور مدیر ستاد هماهنگی نمایشگاه، تخلیه شد و اعضای آن مجبور به خروج از نمایشگاه شدند.