مدرسه فمینیستی: روز 25 نوامبر ، برابر با 4 آذر «روز بین المللی مبارزه با خشونت علیه زنان» است. اختصاص این روز به عنوان مناسبتی بین المللی، طبعا به ما زنان ایرانی فرصت دوباره ای می دهد که تلاش های مان را برای مبارزه با همه اشکال خشونت، بسیج کنیم. امسال نیز ما در مدرسه فمینیستی تلاش کرده ایم که به مناسبت این روز، در حد بضاعت مان ویژه نامه کوچکی گرد آوردیم که طی 10 روز گذشته تا 25 نوامبر (4 آذر ماه) به خوانندگان سایت مدرسه فمینیستی تقدیم خواهیم کرد. اختصاص این روز بین المللی علیه خشونت در برابر زنان را به فال نیک بگیریم و : علیه خشونت، گامی دیگر به پیش بگذاریم! از همین روست که لیلا صحت در پژوهش مستند خود، نتایج طرح بررسی وضعیت خشونت خانگی علیه زنان در رابطه با آمارهای مربوط به شهر تبریز را با خلاقیت مورد بررسی قرار داده است:

عامل اصلی خشونت علیه زنان را می توان در تبعیض جنسیتی یافت. به عبارتی خشونت هم در تبعیض ریشه دارد و هم به آن دامن می زند.طبق تعریف سازمان عفو بین الملل : خشونت علیه زن “طبیعی” یا “چاره ناپذیر” نیست بلکه تظاهری است از ارزش ها و معیارهای تاریخی و فرهنگی جوامع مختلف. برخی نهادهای اجتماعی و سیاسی، خود زمینه ساز تضعیف و خشونت علیه زن می شوند. برخی رسوم فرهنگی و سنتی هم ــ به ویژه آنهایی که به طور وسواس گونه ای بر پرهیزگاری جنسی تاکید می کنند ــ می توانند بهانه ای شوند برای خشونت علیه زنان و دختران.

از سویی پنهان ماندن خشونت های خانگی و عدم گزارش آن به پلیس و دیگر نهاد های ذیربط موضوع را پیچیده تر کرده واقدام های پیش بینی شده برای کاستن وکنترل آن را غیر موثر می نماید . زنان درگیر خشونت، هماره در حلقه های بسته ی تکرار خشونت های خانگی، گیر می افتند. چه بسا پذیرش این خشونت ها در قالب فرهنگ مدارا و ارزش گذاری اجتماعی برای حفظ خانواده به عنوان ارزش شناخته شود، حتی نوع تربیت دختران از خردسالی بذیرش ذهنی این نوع خشونت را تقویت می کند. میزان گزارش این خشونت ها با سنتی بودن جامعه مورد مطالعه رابطه مستقیمی دارد درجوامع سنتی ، دست یابی به آمار دقیق از میزان خشونت های خانگی کار مشکلی است که، این امر خود ضمن کمک به پنهان کاری در شیوع معضل های اجتماعی منجر به با زتولید خشونت های بیشتر و از نوع دیگر می شود. در ایران نیزبه اذعان خیلی از کارشناسان وحتی متولیان رسمی و دولتی آمار دقیقی از میزان خشونت های خانگی وجود ندارد. وضعیت گزارش خشونت های خانگی در جامعه تقریبا سنتی تبریز نیزکم و بیش به همان اندازه از نبود آمارهای قابل اعتماد رنج می برد وگاهاَ نیزنگاه خاص حکومتی و حساسیت های سیاسی منطقه ای حکومت مرکزی، انتشار این گونه آمار را در این منطقه تحت شعاع قرار داده واز حداقل های موجود هم فاصله می گیرد با این وجود چاره ای هم جز اعتماد کردن به داشته های موجود نیست هرچند از استاندارد اعتبارهای پژوهشی، فاصله گرفته باشیم .

یکی از طرح های اجرا شده در چند سال اخیر طرح "بررسی وضعیت خشونت خانگی علیه زنان " بود، طرحی که در 28 مرکز استان کشور از جمله تبریز در سال 80 به اجرا در آمد و فراوانی و گستره خشونت بر علیه زنان و عوامل اقتصادی اجتماعی ، حقوقی ، روانی و قوم و خانوادگی موثر بر این پدیده را مورد بررسی قرار داد. این طرح با مشارکت وزارت کشور و مرکز امور مشارکت زنان درزمان دولت آقای خاتمی و با همکاری وزارت علوم انجام شد و یکی از جامع‌ترین طرح‌هایی است که تاکنون در ایران در رابطه با خشونت های خانگی علیه زنان به اجرا درآمده است در این مبحث نتایج و یافته های مربوط به شهر تبریز را مورد مطالعه و بررسی قرار خواهیم داد.

مروری بر خلاصه یافته ها و نتایج تحقیق در شهر تبریز(*1)

1. حجم نمونه های مورد بررسی در سهمیه تبریز و شاخص های اندازه گیری در پرسشنامه ها

سهم تبریز از 12596 پاسخگوی زن در کل کشور 618 مورد تعیین شده بود از مردان نیز از تعداد 2066 مرد پاسخگودر کل کشور 91 مرد پاسخگوی تبریزی نظراتشان در پرسشنامه های طرح جمع آوری شده است. در این تحقیق برای اندازه گیری شاخص یا مقیاس کلی خشونت های خانگی و صدمات ناشی از آن از 56 گویه یا متغیر استفاده شده است از این 56 متغیر45 متغیر میزان خشونت انگی علیه زنان و 11 متغیر شدت ناشی از آن را اندازه می گیرند. تمامی متغیر ها در سه مرحله یا سه بعد مورد اندازه گیری قرار گرفته اند در مرحله اول ، میزان وقوع خشونت خانگی از اول زندگی مشترک تاکنون به عنوان یک متغییر دو حالته مورد اندازه گیری قرار گرفته است در مرحله بعدی دفعات یا میزان وقوع خشونت خانگی در طول یک سال گذشته ، به عنوان یک متغیر چند حالته ( دفعات وقوع ) مورد سنجش قرار گرفته است و نهایتاَ در مرحله دیگر طرز تلقی پاسخگویان از وقوع خشونت مورد نظر ، به صورت یک متغیر دو گزینه ای ، مورد ارزیابی قرار گرفته است .

2. عامل های سنجش خشونت ها

 عامل اول : استفاده از تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره ( تهدید به شکایت به پلیس ،به کشتن زنان یا فرزندان ،با طلاق دادن ،اذیت و آزار، تصاحب ، مخفی کردن مدارک شخصی و...)
 عامل دوم : خشونت های فیزیکی نوع اول ( گاز گرفتن ، گرفتن و بستن، زندانی کردن ، چنگ انداختن و کشیدن مو، اخراج از خانه ، کتک کاری مفصل ...)
 عامل سوم :خشونت های فیزیکی از نوع دوم ( سیلی زدن ، زدن با مشت یا چیز دیگر ، لگد زدن ، کشیدن هل دادن ، محکم کوبیدن در شکستن اشیای منزل ...)
 عامل چهارم : خشونت های روانی و کلامی ( به کار بردن کلمات رکیک ،دشنام ،بهانه های پی درپی ،دادو فریاد وبداخلاقس ،قهر و صحبت نکردن ، ایجاد مداوم در ماندگی ، از بین بردن کرامت انسانی و عزت نفس ، تحقیر ،ایجاد فشار های روانی و روحی ، منت نهادن مداوم ...)
 عامل پنجم : خشونت های جنسی و ناموسی (اجبار به روابط زناشویی ناخواسته یا غیر متعارف ، مجبور کردن به دیدن عکس و فیلم های مبتذل ، عدم رعایت بهداشت زناشویی ، مجبور کردن به سقط و حاملگی ناخواسته ،متهم کردن به بی مبالاتی در مسایل ناموسی ،نامناسب بودن پوشش و لباس ، شک و بددلی ...)
 عامل ششم : خشونت های اقتصادی مالی ( جلوگیری از استقلال مالی ، دخل و تصرف در اموال ، ندادن خرجی خانه و پول کافی ، ایجاد مضیقه مالی ..)
 عامل هفتم : خشونت های حقوقی و مرتبط با طلاق ( جلوگیری از نگهداری فرزندان در زمان متارکه ، ازدواج مجدد شوهر و آوردن هوو، امتناع از طلاق ...)
 عامل هشتم : ممانعت از رشد اجتماعی ، فکری و آموزشی ( ممانعت از کاریابی و اشتغال ، ایجاد محدودیت در ادامه تحصیل ، مهارت آموزی ، ایجاد محدودیت در روابط فامیلی دوستانه و..)

3. سن پاسخگویان و همسر پاسخگویان:

توزیع سنی پاسخگویان نشان می دهد که اکثر آنها به ترتیب در گروههای سنی 30- 34 سله ، 25- 29 ساله ، 35 – 39 ساله ، 20 – 24 ساله قرار دارند

4. وضعیت تحصیلات پاسخگویان و همسران آنها :

بررسی توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سطح تحصیلات نشان می دهد که 46 درصد آنها دارای تحصیلات ابتدایی و کمتر از آن هستند همچنین فقط 3/8 درصد از آنها تحصیلات بالای دیپلم دارند بررسی سطح تحصیلات همسر پاسخگویان نیز نشان میدهد که 6/40 درصد آنها بی سواد یا کم سواد ( خواندن و نوشتن تا ایتدایی ) بوده . 1/15 درصد نیز تحصیلاتشان بالای دیپلم است.

اهم یافته ها و نتایج وضعیت خشونت خانگی در بین زنان مورد مطالعه در شهر تبریز :

1- نسبت افراد در گیر در خشونت خانگی به کل پاسخگویان مورد مطالعه در شهر تبریز ، بر حسب مقیاس خشونت خانگی از اول زندگی مشترک تا کنون برابر 67.3 در صد است در حالی که این مقدار در سطح ملی برابر با 66.3 درصد است. به عبارت دیگر در حالی که در سطح ملی 66.3 درصد زنان مورد مطالعه در طول زندگی مشترک خود حداقل یک بار تجربه خشونت خانگی را دارند این مقدار (درصد ) برای زنان تبریز 67.3 درصد است آزمون تفاوت نسبت های مذکور حاکی از آن است که بین دو مقدار ( درصد ) مذکور تفاوت معنی داری وجود ندارد همچنین نسبت افراد در گیر در خشونت خانگی به کل پاسخگویان شهر تبریز ، برحسب مقیاس خشونت خانگی در طول یک سال گذشته ، برابر با 48.2 در صد می باشد در حالیکه این مقدار در سطح ملی برابر با 53 درصد است نتایج موید آن است که نسبت مذکور ( نسبت افراد درگیر در خوشنت خانگی در طول یک سال گذشته ) در شهر تبریز در مقام مقایسه با نسبت ملی ( 53 ) درصد به لحاظ آماری تفاوت معنی داری دارد.

بر این اساس نتایج به دست آمده در ارتباط با تفاوت معنی داری نشان می دهد که در موارد زیر شاخص ها در شهر تبریز با نرم ملی تفاوت معنی دار است بدین معنی که خشونت خانگی در شهر تبریز در ارتباط با این شاخص ها متفاوت از وضعیت خشونت خانگی در سطح ملی است . موارد مذکور عبارتند از :

 1 - 51.8 درصد میزان خشونت خانگی در طول یک سال گذشته (47 درصد در سطح ملی )
 2- 93 درصد شدت صدمات ناشی از خشونت خانگی از اول زندگی مشترک تا کنون ( 89.5 درصد در سطح ملی )
 3- 97.6 درصد شدت صدمات ناشی از خشونت خانگی در طول یک سال گذشته ( 93.7 در صد در سطح ملی )
 4- 81.3 درصد استفاده از تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره ( عامل اول ) * از اول زندگی مشترک تا کنون ( 76.5 درصد در سطح ملی )
 5- 86.6 درصد استفاده از تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره ( عامل اول ) در طول یکسال گذشته ( 82.8 درصد در سطح ملی )
 6- 85.3 درصد خشونت فیزیکی از نوع اول (عامل دوم ) از اول زندگی مشترک تا کنون ( 81.7 درصد در سطح ملی )
 7- 94.4 درصد خشونت فیزیکی نوع اول در طول یکسال گذشته ( 88.8 درصد در سطح ملی )
 8- 65 درصد خشونت فیزیکی از نوع دوم (عامل سوم ) از اول زندگی مشتر تا کنون ( 62.2 درصد در سطح ملی )
 9- 81.6 درصد خشونت فیزیکی از نوع دوم ( عامل سوم ) در طول یکسال گذشته ( 73.3 درصد در سطح ملی )
 10- 60.4 درصد خشونت های روانی و کلامی ( عامل چهارم ) در طول یک سال گذشته ( 71.4 درصد در سطح ملی )
 11- 92.2 درصد خشونت های جنسی و ناموسی (عامل پنجم ) ازاول زندگی مشترک تا کنون( 89.8 درصد در سطح ملی )
 12- 94.8 درصد خشونت های جنسی و ناموسی (عامل پنجم ) در طول یک سال گذشته (93.1 درصد در سطح ملی )
 13- 87.4 درصد خشونت های اقتصادی و مالی (عامل ششم ) از اول زندگی مشترک تاکنون ( 85.1 درصد در سطح ملی )
 14- 91.2 درصد خشونت های اقتصادی و مالی (عامل ششم ) در طول یکسال گذشته ( 89.2 درصد در سطح ملی )
 15- 95.2 درصد خشونت های حقوقی و مرتبط با طلاق ( عامل هفتم ) از اول زندگی مشترک تا کنون ( 92.6 درصد در سطح ملی )
 16- 97.8 درصد خشونت های حقوقی و مرتبط با طلاق (عامل هفتم ) در طول یکسال گذشته ( 95.3 درصد در سطح ملی )
 17- 84.7 درصد خشونت های ممانعت از رشد اجتماعی ، فکری و آموزشی (عامل هشتم ) در طول یکسال گذشته ( 81.8 درصد در سطح ملی )

2. از نظر پاسخگویان در شهر تبریز شدت صدمات ناشی خشونت خانگی با ضریب 0.98 بالاترین حد تلقی از خشونت و خشونت های ممانعت از رشد اجتماعی ، فکری و آموزشی با ضریب 76. 0 کمترین حد تلقی از خشونت می باشد. این ضرایب در نرم ملی به ترتیب برابر 0.955 و 0.803 است. یافته ها نشان می دهد که زنان شهر تبریز نسبت به مفهوم خشونت همگرایی بالایی داشته . تلقی آنان از خشونت در مقایسه با نرم ملی همگون ارزیابی می شود . همچنین در نرم ممانعت از رشد اجتماعی ، فکری و آموزشی زنان کمترین حد تلقی از خشونت ارزیابی شده است . در حالی که در شهر تبریز کمترین حد تلقی از خشونت به خشونت روانی و کلامی مربوط می شود . در مجموع زنان مورد مطالعه در شهر تبریز هریک از مفاهیم ده گانه خشونت را به ترتیب بالاترین حد خشونت تا کمترین حد به ترتیب زیر دسته بندی نموده اند:

 1. 0.98 در صد صدمات ناشی از خشونت ( 0.955 در صد در سطح ملی )
 2. 0.98 درصد خشونت فیزیکی از نوع اول ( 0.946 درصد در سطح ملی
 3. 0.97 درصد خشونت فیزیکی از نوع دوم ( 0.932 درصد در سطح ملی )
 4. 0.91 درصد استفاده از تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره ( 0.886 درصد در سطح ملی )
 5. 0.90 درصد خشونت (45 ) مورد ( 0.886 درصد در سطح ملی )
 6. 0.89 درصد خشونت های حقوقی و مرتبط با طلاق ( 0.883 درصد در سطح ملی )
 7. 0.88 درصد خشونت جنسی و ناموسی (0.897 درصد ردسطح ملی )
 8. 0.83 درصد خشونت های اقتصادی و مالی ( 0.838 درصد در سطح ملی )
 9. 0.83 درصد خشونت های روانی و کلامی ( 0.822 درصد ذر سطح ملی )
 10. .76 درصد ممانعت از رشد اجتماعی ، فکری و آموزشی ( 0.803 درصد در سطح ملی )

3- مقایسه میزان خشونت خانگی در شهر تبریز با مقیاس های ملی ، برحسب معیار توصیفی میانگین و انحراف معیار حاکی از آن است که در مجموع شهر تبریز به لحاظ مقیاس های مورد مطالعه در وضعیت بهتری قرار دارند. البته تلویحا می توان اذعان کرد که این نتیجه بیشتر پیرامون کل پاسخگویان مصداق دارد تا افراد درگیر در خشونت خانگی ، از اول زندگی مشترک تا کنون ، برای کل پاسخگویان و افراد درگیر در خشونت خانگی شهر تبریز به ترتیب برابر با 22/4 و26/6 مورد است. مقادیر مذکور در سطح ملی به ترتیب 73/4 و 14/7 مورد است. این مقادیر حاکی از آن است که به طور متوسط هر زن تبریزی در طول زندگی مشترک خود 22/4 مورد از موارد 45 گانه خشونت خانگی را تجربه کرده است در حالی که این میزان برای کل زنان مورد مطالعه کشور برابر با 73/4 مورد است پس تلویحان می توان نتیجه گرفت که با توجه به مقیاس ملی خشونت خانگی ، از اول زندگی مشترک تا کنون ، زنان مورد مطالعه شهر تبریز موارد خشونت خانگی کمتری نسبت به شاخص های ملی تجربه کرده اند.

بر مبنای افراد درگیر در خشونت یعنی کسانی که از اول زندگی مشترک تاکنون حداقل یک بار تجربه خشونت را داشته اند میزان وقوع خشونت در انواع مختلف خشونت ها به ترتیب زیر می باشد.

 1- 26/6 مورد از 45 نوع خشونت خانگی ( شاخص کلی ) ( ملی 14/7 مورد )
 2- 33/2 مورد از 11 نوع صدمات ناشی از خشونت خانگی ( ملی 74/2 مورد )
 3- 66/2 مورد از 9 نوع استفاده از تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره ( ملی 63/2 مورد)
 4- 70/2 مورد از 8 نوع خشونت های فیزیکی از نوع اول ( ملی 66/2 مورد )
 5- 46/2 مورد از از 5 نوع خشونت های فیزیکی از نوع دوم ( ملی 46/2 مورد)
 6- 39/2 مورد از 6 نوع خشونت های روانی و کلامی ( ملی 48/2 مورد )
 7- 34/1 مورد از 5 نوع خشونت های جنسی و ناموسی ( ملی 53/1 مورد )
 8- 68/1 مورد از 3 نوع خشونت های اقتصادی و مالی ( ملی 74/1 مورد )
 9- 28/1 مورد از 4 نوع خشونت های حقوقی و مرتبط با طلاق ( ملی 46/1 مورد )
 10- 54/1 مورد از 3 نوع ممانعه از رشد اجتماعی فکری و آموزشی ( ملی 61/1 مورد )

4- همچنین آماره های میانگین خالص نشان می دهد که متوسط وقوع و تجربه هریک از انواع خشونت های نه گانه در طول یک سال گذشته برای افرادی که درگیر در خشوت بوده اند چه میزان میباشد .این آماره ها صرفا برای انواع خشونت ها در نظر گرفته شده است و لذا آماره مذکور برای خشونت کلی (45 مورد) معنا نداشته و محاسبه نشده است .همچنین این آماره ها در ارتباط با انواع خشونت ها قابل مقایسه هستند یافته ها نشان می دهد که زنان تبریزی در طول یک سال گذشته به ترتیب بالاترین میزان تجربه هریک از خشونت های زیر را تجربه کرده اند .براساس این یافته ها می توان نتیجه گرفت که زنان خشونت دیده تبریزی در طول یک سال گذشته عمدتا در چه زمینه هایی مورد خشونت قرار گرفته اند .

 1- 93/1 بار خشونت های افتصادی و مالی ( ملی 40/2 بار )
 2- 1/2 بار ممانعت از رشد اجتماعی ،فکری و آموزشی ( ملی 10/2 بار )
 3- 37/1 بار خشونت های حقوقی و مرتبط با طلاق ( ملی 33/1 بار )
 4- 69/1 بار خشونت فیزیکی از نوع دوم ( ملی 67/1 بار )
 5- 81/1 بار خشونت روانی و کلامی ( ملی 70/1 بار )
 6- 0.90 بار خشونت های جنسی و ناموسی ( ملی 10/1 بار )
 7- 1/1 بار خشونت فیزیکی از نوع اول ( ملی 31/1 )
 8- 19/1 بار استفاده از تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره ( ملی 18/1 )
 9- 0.77 بار میزان صدمات ( ملی 0.86 )

5- همانطور که داده ها نشان می دهد ، میزان وقوع خشونت در دوره های خاصی از زندگی پاسخگویان شهر تبریز در مقام مقایسه با دوره های دیگر ، افزایش یافته است. میانگین میزان وقوع خشونت خانگی به صورت مرتب شده ( sorted ) بر اساس میانگین ، برای هریک از دوره های استخراج شده است . نتایج حاکی از آن است که زنان تبریزی ( کل پاسخگویان ) در دوره ها و برهه های خاصی ، بیش از سایر دوره ها ، در معرض خشونت خانگی بوده اند. میانگین مرتب شده دوره های زندگی مندرج در داده های مذکور در بین پاسخگویان تبریزی و برحسب میزان وقوع خشونت خانگی حاکی از آن است که شش دوره زیز به ترتیب پرخشونت ترین دوره ها محسوب می شود.

 1- یک سال اول ازدواج ( رتبه ملی 1 )
 2- پس از تولد فرزندان ( رتبه ملی 3 )
 3- دوران تنگنا های مالی ( رتبه ملی 2 )
 4- دوران بارداری ( رتبه ملی 6 )
 5- میانسالی ( رتبه ملی 5 )
 6- دوران خواستگاری و نامزدی ( رتبه ملی 11 )

در حالی که در بین پاسخگویان تبریزی به ترتیب در دوره های زیر ، حداقل میزان خشونت خانگی به وقوع پیوسته است.

 1- برخورداری از در آمد بالا ( رتبه ملی 16 )
 2- هر روز ( رتبه ملی 17 )
 3- بعد از معاشرت جنسی ( رتبه ملی 15 )
 4- بعد از معاشرت جنسی ( رتبه ملی 14 )
 5- سالخوردگی ( رتبه ملی 13 )
 6- حداقل یک بار در هفته ( رتبه ملی 9 )

6-بررسی نظرات پاسخگویان پیرامون میزان تقصیر افراد ( مسببین ) در ایجاد اختلافات و خشونت های خانگی ، حاکی از آن است که پاسخگویان تبریزی قبل از همه همسران خود را در بروز اختلافات و خشونت های خانگی مقصر می دانند این افراد در اولویت های بعدی خود وخانواده همسر خویش را مقصر می دانند .همچنین زنان تبریزی دوستان خانوادگی یا فردی خود و همسر خود را کم تقصیر ترین افراد در بروز اختلافات و خشونت های خانگی قلمداد می کنند .علاوه بر این داده ها نشان می دهد که تا حدودی در سطح ملی نیز ترتیب افراد با عنوان مقصر در بروز اختلافات و خشونت های خانگی حفظ شده است . داده های مذکور حاکی از آن است که زنان مورد مطالعه در سطح ملی نیز ، قبل از همه ، همسر خود را در بروز اختلافات و خشونت های خانگی ، مقصر می دانند افراد مذکور در مراتب بعدی خود ، خانواده همسر و خانواده خود را مقصر می دانند.

مقایسه نتایج داده های شهر تبریز و ملی مبین این واقعیت است که پاسخگویان تبریزی در مقایسه با کل پاسخگویان کشور ، تقصیر همسانی برای خانواده و خود قائل هستند . بدین ترتیب که ف پاسخگویان شهر تبریز خانواده خود را در بروز اختلافات وخشونت های خانگی در اولویت چهارم تقصیر قرار می دهند این در حالی است که در سطح ملی ، رتبه مقوله مذکور ، چهارم است .علاوه بر این ، نتایج شهر تبریز و کل کشور ، جملگی حاکی از آن است که پاسخگویان تقریبا به همان نسبت که همسر خود را مقصر می دانند خود را نیز مقصر تعریف می کنند . برای مثال ، در سطح ملی میانگین میزان تقصیر همسر پاسخگویان و خود پاسخگویان در بروز اختلافات و خشونت های خانگی ، به ترتیب برابر با 45/2 و 25/2 است این مقایسه برای همسر پاسخگویان و خود پاسخگویان شهر تبریز به ترتیب برابر با 65/2 و 41/2 می باشد .مقادیر مذکور ، چه در سطح ملی و چه در شهر تبریز ، مبین این واقعیت است که پاسخگویان ، تاحدودی ، برای خود میزان تقصیربرابری ( تعداد بیشتری همسر ) با همسران خودشان قائل هستند.

7 – مقایسه میانگین های به دست آمده در ارتباط با نگرش های پلسخگویان در شهر تبریز با میانگین های ملی نشان می دهد که از مجموع مقیاس نگرشی ، نگرش زنان در ارتباط با 20 مورد از مقیاس های مربوط به مسایل فردی و خانوادگی و اقتصادی اجتماعی بالاتر از سطح ملی قرار دارد.

 1- تعلقلت مذهبی خود وهمسر
 2- وابستگی روانی و عاطفی
 3- امیدواری و رضایت از زندگی
 4- مهارت های حل اختلاف خانوادگی
 5- میزان اضطراب
 6- میزان پرخاشگری
 7- آگاهی های حقوقی
 8- کیفیت رابطه زن و شوهری
 9- وابستگی عاطفی به همسر
 10- مطلوبیت بهداشت روانی در خانواده
 11- میزان تفاهم در خانواده
 12- شیوه های تصمیم گیری مرد در خانواده
 13- میزان پررفت وآمد بودن خانواده
 14- پشتوانه ها و حمایت های خانوادگی پاسخگو
 15- پشتوانه ها و حمایت های خانوادگی همسر پاسخگو
 16- سبک زندگی
 17- نقش تحکمی مرد در تصمیم گیری ها
 18- احساس بیش ارزشی فعالیت مرد در خانواده
 19- نقش تقدیر در زندگی
 20- وابستگی اقتصادی به همسر
 21 مورد دیگر ( به شرح زیر ) میانگین های نگرشی مربوط به زنان شهر تبریز نسبت به مبانگین ملی از سطح پائین برخوردار هستند.

 1- تعلقات مذهبی خانواده
 2- حساسیت به روابط با سایرین
 3- میزان ناسازگاری
 4- نگرش عام نسبت به زدن همسر
 5- نگرش نسبت به زدن همسر در موارد خاص
 6- میزان افسردگی (1)
 7- میزان افسردگی (2)
 8- مخاطرات و نگرانی های عمده در زندگی ( بُعد اجتماعی )
 9- مخاطرات و نگرانی های عمده در زندگی ( بُعد فردی )
 10- سابقه کودک آزاری
 11- سابقه اختلافات خانوادگی در خانواده
 12- میزان تحمیلی بودن ازدواج
 13- قدرت نمایی و زورگویی در خانواده
 14- میزان عدم تفاهم در الگوهای ارتباطی با سایرین
 15- تجارب دوران کودکی
 16- احساس نابرابری و بی عدالتی در دسترسی به فرصت ها و منابع خانواده
 17- احساس برابری در دسترسی به فرصت ها و منابع
 18- میزان عصبانیت
 19- میزان سرمایه های اجتماعی و اقتصادی پاسخگو
 20- تجربه ناامنی در محیط

8 – بررسی ضریب همبستگی پیرسون و معنی داری آنها نشان می دهد که مقیاس های نگرشی زیر با برخی از شاخص های تجربه خشونت از اول زندگی مشترک تاکنون ، تجربه خشونت طی یک سال گذشته ، میزان صدمات از اول زندگی تاکنون و میزان صدمات تجربه شده طی یک سال گذشته رابطه معنی دار مثبت وجود دارد، بدین معنی که هرچه پاسخگویان به نگرش های مذکور نظر مثبت داشته اند خشونت خانگی افزایش یافته است.

 1- میزان حساسیت به روابط با سایرین
 2- میزان ناسازگاری
 3- میزان اضطراب
 4- افسردگی (1)
 5- افسردگی (2)
 6- میزان پرخاشگری
 7- مخاطرات و نگرانی های عمده در زندگی ( بُعد فردی )
 8- سابقه اختلافات خانوادگی
 9- میزان تحمیلی بودن ازدواج
 10- قدرت نمایی و زور گویی در خانواده
 11- میزان عدم تفاهم در الگو های ارتباطی با سایرین
 12- میزان اختلاف آمیز بودن رفت و آمد های خانوادگی با سایرین
 13- میزان تجارب منفی دوران کودکی
 14- نقش تحکمی مرد در تصمیم گیری ها
 15- احساس نابرابری و بی عدالتی در دسترسی به فرصت ها و منابع خانواده
 16- میزان عصبانیت
 17- تجربه ناامنی در محیط

بررسی ضریب همبستگی پیرسون ومعنی داری آنها نشان می دهد که مقیاس نگرشی زیر با تمامی یا برخی از شاخص های تجربه خشونت از اول زندگی مشترک تاکنون ، تجربه خشونت طی یک سال گذشته ، میزان صدمات از اول زندگی تاکنون و میزان صدمات تجربه شده طی یک سال گذشته رابطه معنی دار معکوس وجود دارد بدین معنی که هرچه پاسخگویان به نگرش های مذکور نظر مثبت داشته اند خشونت خانگی کاهش یافته است.

 1- تعلقات مذهبی خود و همسر
 2- میزان تعلقات مذهبی خانواده
 3- وابستگی روانی و عاطفی
 4- امیدواری و رضایت از زندگی
 5- مهارت های حل اختلافات خانوادگی
 6- کیفیت رابطه زن و شوهری
 7- وابستگی عاطفی به همسر
 8- مطلوبیت بهداشتی روانی در خانواده
 9- میزان تفاهم در خانواده
 10- تصمیم گیری مشارکتی مرد درخانواده
 11- پشتوانه ها و حمایت های خانوادگی پاسخگو
 12- احساس برابری و عدالت در درسترسی به فرصت ها و منابع در خانواده
 13- احساس بیش ارزشی فعالیت مرد در خانواده
 14- نقش تقدیر در زندگی

بررسی ضریب همبستگی پیرسون و معنی داری آنها نشان می دهد که مقیاس های نگرشی زیر با هیچ کدام از شاخص های تجربه خشونت از اول زندگی مشترک تاکنون ، تجربه خشونت طی یک سال گذشته میزان صدمات از اول زندگی تاکنون و میزان صدمات تجربه شده طی یک سال گذشته هیچ رابطه معنی داری وجود ندارد.

 1- نگرش عام نسبت به زدن همسر
 2- نگرش خاص نسبت به زدن همسر
 3- مخاطرات عمده زندگی در بُعد اجتماعی
 4- آگاهی های حقوقی
 5- سابقه کودک آزاری در خانواده
 6- میزان پر رفت آمد بودن خانواده
 7- پشتوانه ها و حمایت های خانوادگی همسر پاسخگو
 8- سرمایه های اقتصادی و اجتماعی پاسخگو
 9- وابستگی اقتصادی به همسر

نتایج تحقیقی دیگر (2*) در موضوع خشونت های خانگی بر علیه زنان در بُعدی کوچک تر ( تبریز سال 89) جامعه آماري در اين تحقيق 100 نفر از «زنان مراجعه کننده به دادگاه ها و کلانتری های تبریز »، بودند خلاصه ای از نتایج به دست آمده :

1- نتايج توصيفي تحقيق

 وضعیت میزان خشونت‌خانگي علیه زنان در « سطح متوسط به بالا » می باشد. میانگین آن 83/19 امتیاز از حداقل 60 و حداکثر 10 امتیاز می باشد، که نشان دهنده حد متوسط به بالا است. همچنین از متغیرهای مستقل نتایج زیر حاصل شده است:

 مطابق اطلاعات به دست آمده از تحقیق حاضر ازدواج در سنین 24 الی 28 ساله کمترین درصد و 16 الی 20 ساله بالاترین درصد را به‌خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت بر اساس میانگین به دست آمده ( 08/2)، اکثر پاسخگویان در موقع ازدواج بین سنین 16 الی 20 ساله بوده‌اند.
 اطلاعات به دست آمده بیانگر این است که بین زوجین اختلاف سنی 21 الی 24 سال کمترین درصد و 0 الی 4 سال بالاترین درصد را به‌خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت اکثر پاسخگویان با همسر خود 0 الی 4 سال اختلاف سنی دارند.
 مطابق اطلاعات به دست آمده از تحقیق حاضر، گزینۀ تحصیلات دانشگاهی با 7 درصد کم‌ترین درصد و گزینۀ متوسطه با 34 درصد بالاترین درصد را به‌خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت میزان تحصیلات اکثر پاسخگویان در حد متوسطه است.
 اطلاعات به دست بیانگر این است که تحصیلات دانشگاهی با 4 درصد کمترین درصد و راهنمایی با 34 درصد بالاترین درصد را به‌خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت میزان تحصیلات همسر اکثر پاسخگویان در حد مقطع راهنمایی است.
 مطابق اطلاعات به دست آمده از تحقیق حاضر، گزینۀ بیکار با 7 درصد کم‌ترین درصد و گزینۀ شغل آزاد با 82 درصد بالاترین درصد را به‌خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت همسر اکثر پاسخگویان دارای شغل آزاد می‌باشند.
 وضعیت میزان پرخاشگری مرد در « سطح متوسط به بالا » می باشد. میانگین آن 38/9 امتیاز از حداقل 30 و حداکثر 5 امتیاز می‌باشد، که نشان دهنده حد متوسط به بالا است.
 وضعیت میزان ناکامی زن در « سطح متوسط به بالا » می باشد. میانگین آن 29/10 امتیاز از حداقل 24 و حداکثر 4 امتیاز است که نشان دهنده حد متوسط به بالا می‌باشد.
 وضعیت میزان تجربه و مشاهده خشونت در خانه ی پدری شوهر در « سطح متوسط به بالا » است. میانگین آن 56/9 امتیاز از حداقل 19 و حداکثر 4 امتیاز می‌باشد که نشان دهنده حد متوسط به بالا است.
 وضعیت میزان حاکم بودن مردسالاری در « سطح متوسط به بالا » می‌باشد. میانگین آن 26/7 امتیاز از حداقل 19 و حداکثر 4 امتیاز است که نشان دهنده حد متوسط به بالا می‌باشد.
 وضعیت میزان آگاهی زنان از حقوق اجتماعی خویش در « سطح متوسط به پایین » می‌باشد. میانگین آن 98/6 امتیاز از حداقل 3 و حداکثر 18 امتیاز است که نشان دهنده حد متوسط به پایین می‌باشد.
 وضعیت میزان اعتقادات مذهبی زوجین در « سطح متوسط به پایین » می باشد. میانگین آن 9/14 امتیاز از حداقل 5 و حداکثر 30 امتیاز می‌باشد که نشان دهنده حد متوسط به پایین است.

2- نتايج استنباطي تحقيق

 بین « سن پاسخگو در موقع ازدواج » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد و همبستگی ضعیفی بین سن پاسخگو در موقع ازدواج و میزان خشونت علیه زنان وجود دارد.
 بین « فاصله سنی زوجین » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد.
 بین « سطح تحصیلات زن » و « میزان خشونت علیه زنان » تفاوت معنی‌دار آماری وجود دارد و بر اساس اطلاعات به دست آمده از آزمون تعقیبی LSD ، میزان خشونت علیه زنانی که تحصیلات‌شان در حد ابتدایی و بی سواد می‌باشند کمتر از زنانی است که دارای تحصیلات متوسطه هستند.
 بین « میزان پرخاشگری مرد » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد و همبستگی متوسطی بین میزان پرخاشگری مرد و میزان خشونت‌خانگي علیه زنان وجود دارد.
 بین « میزان ناکامی زن » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد. و همبستگی ضعیفی بین میزان ناکامی زن و میزان خشونت‌خانگي علیه زنان وجود دارد.

 بین « میزان تجربه و مشاهده خشونت در خانه پدری شوهر » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد و همبستگی ضعیفی بین میزان تجربه و مشاهده خشونت در خانه پدری شوهر و میزان خشونت‌خانگي علیه زنان وجود دارد.
 بین « میزان حاکمیت مرد سالاری » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد و همبستگی متوسطی بین میزان حاکمیت مرد سالاری و میزان خشونت‌خانگي علیه زنان وجود دارد.
 بین « میزان آگاهی زنان از حقوق اجتماعی خویش » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد.
 بین « میزان اعتقادات مذهبی زوجین » و « میزان خشونت‌خانگي علیه زنان » رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد.

مقاسه مختصر نتایج دو تحقیق :

با اختلافات اندکی - نتایج متغیرهای مشابه در هر دو تحقیق - برمیزان وقوع خشونت های خانگی ، از متوسط به بالا برای زنان تبریزی تاکید دارد .

طرح یک پرسش :

تبعیض در اصطلاح دانش جامعه‌شناسی، موقیعتی است که افراد در برابر نقش های یکسان از مزایای اجتماعی نابرابر برخوردار می‌شوند..در شرایط تبعیض، فرصت تحرک اجتماعی یک‌سان برای افراد وجود ندارد و افراد در آموزش یا انتخاب شغل شرایط نابرابری دارند. از عواملی که به رشد تبعیض در جامعه کمک می‌کند؛ جدایی‌گزینی مکانی یا همان تبعیض نژادی و قومی است که از دیگر اشکال تبعیض شناخته شده است . در زندگی اجتماعی یک فرد ، ممکن است همزمان چندین نوع تبعیض اثرگذار باشد . تبعیض های نژادی قومی در کنار تبعیض جنسیتی از تبعیض هایی است که در زندگی زنان تاثیر می گذارند. میزان تاثیر این دونوع تبعیض(تبعیض جنسیتی، قومی نژادی ) بر زندگی زنان در قومیت ها و نژاد های فرودست نگه داشته از سوی صاحبان قدرت ، پرسشی است که برای من زن ساکن یکی از مناطق آذربایجان همواره مطرح بوده و اغلب باعث شروع بحث و گفتگو های چالش برانگیزی با دیگر دوستان می شود. در پاسخ به موضوع جمع پذیری دو نوع از تبعیض های جنسیتی و قومی نژادی و تاثیرگذاری متقابل یا مستقیم آنها بر زندگی زنان این مناطق، متاسفانه تاکنون آراء و نظرهای مشخصی - حداقل در مرزهای جغرافیایی ایران - ارائه نشده است آنچه گفته شده بر برداشت ها و اظهار نظر های کلی استواراست که بر اساس آن اغلب بر شدت یافتن اشکال تبعیض تاکید دارند. اکثر دوستان جمع ما معتقدند: برای یک زن ساکن مناطق غیر فارس زبان ـ از جمله زنان آذر بایجان ـ به دلیل ترک بودن و داشتن زبانی غیر از زبان رسمی کشور، که درکل شهروند درجه دو محسوب می شوند- با احتساب تبعیض جنسیتی - زنان شهروند درجه سه ویا حتی فرودست تر به حساب می آیند هرچند شخص من با جمع پذیری مستقیم ریاضی به این شکل، مشکل دارم اما پذیرش یا رد نظر دوستان هم برای من کار ساده ای نیست .چرا که عملا شاخص ها و مقیاس های تعریف شده ای برای سنجش و تشخیص تاثیرات متقابل این دو نوع تبعیض همزمان بر یکدیگر حداقل در سطح بومی منطقه ای معین نشده است. به نظرم رسید که بحث خشونت های خانگی زنان شاید یکی از متغیرهایی باشد که بشود جمع پذیری این شکلی تبعیض را بیشترو راحت تر مورد بررسی قرار داد چرا که می توان شاخص هایی را برای امکان مقایسه و سنجش پیدا کرد.

گرچه شاخص های کاملن مشخصی برای سنجش اثرات متقابل تبعیض جنسیتی و قومی در تحقیقات مورد بررسی هم دیده نمی شود اما تا حدودی با تکیه بر نتایج طرح ملی می توان در تاثیر پذیری این دو نوع تبعیض بر زندگی زنان در بعد خشونت نظر داد. با بررسی نتایج در سطح ملی و استانی و مقایسه با دیگر مراکز استانی به نظر می رسد که در خشونت های خانگی اعمال شده بر زنان رابطه معنا داری در خوب و بهتر رفتار کردن مردان فارس زبان و یا خشن تر بودن مردان اقوام ونژاد های دیگر ساکن ایران دیده نمی شود. به عبارتی اثرمشخصی از تشدید میزان خشونت های خانگی بر زنان، به علت نگاه نژاد پرستانه و فرودست دیدن اقوام غیر فارس زبان دیده نمی شود. به عنوان مثال مردان زاهدان و لرستان فارس نشین بدترین رتبه ها را در خشونت های خانگی بر علیه زنان دارند.چه بسا در مواردی زنان ترک تبریز به مراتب وضعیت بهتری نسبت به دیگر زنان فارس زبان کشور دارند به نظرمی رسد بحث تبعیض وخشونت بیشتر با سنن و فرهنگ رایج جغرافیایی منطقه به نسبت پذیرش نوگرایی و مدرنیته ودر نتیجه فاصله گرفتن از سنت ها مرتبط است تا موضوع سیاست های تبعیض های قومی و نژادی اعمال شده از سوی حکومت. آنچه بیشتر مستدل به نظر می رسد تبعیض های جنسیتی حاصل از سانتریالیسم و شیوه حکومتی در کل کشور است که تقریبا به نسبت دوری و نزدیکی به دایره مرکز، به شکل غیر مستقیم تاثیر گذار بوده و در جهت تشدید یا تضعیف اثرات تبعیض و خشونت در زندگی زنان مناطق عمل می کند.

در واقع عامل اصلی، دوری یا نزدیکی به دایره نظارت حکومتی است که در تضعیف یا تقویت شاخص های تبعیض جنسیتی قومی نژادی وارد می شود چون بحث تبعیض جنسیتی بیشترین تاثیرات ذاتی خود را از نظام مردسالارانه دریافت می کند. به علت هم خونی سیستم حکومت مرکزی با پدر سالاری است که تاثیراتش درزندگی زنان به شکل افزایش انواع خشونت ها ظاهر می شود. با این اوصاف هرچند آما ر و یافته های دقیقی از ارتباط خشونت های خانگی اعمال شده بر زنان با سیاست های تبعیض نژادی حاکمیت در دست نیست اما داده های حاضر نیز چنین ادعایی را تائید نمی کنند. حتی ممکن است این سیستم حکومتی گاهاَ به شکل معکوس عمل کند فرضاَ در حالی که در بحث حجاب وسخت گیری ها ونظارت های حکومتی ، نزدیکی به دایره حکومت بیشتر حالت تشدید کنندی خشونت را داراست ، روستا ها ومناطق دور از سلیقه حاکمیت مرکزی، کمتر در معرض تعیین حدود ونظارت و در نتیجه کاهش خشونت های جنسیتی سیاست های حکومتی است .

شخصا در یکی از روستا های آذربایجان شاهد بودم وقتی وارد روستا شدم زنان و دختران جوان به شیوه حکومتی رعایت حجاب نمی کردند. بخش زیادی از موهایشان هم از جلو و هم از پشت سرشان بیرون از چارقد شان بود. حتی دختران نوجوانی دیده می شدند که بدون هیچ پوششی، آزادانه در فضای بیرون از خانه در رفت وآمد بودند. آنها فقط در حضور خانم معلم هایشان! مقنعه سر می کردند. همچنین در موارد ازدواج یا طلاق، ازدواج ها برحسب سنت های ازقبل تعیین شده و یا طلاق ها اغلب به صورت ریش سفیدی و کدخدامنشانه حل و فصل می شود، که باز هم اعمال نظارت های تبعیض آمیز یا حمایتی قانونی بیرون از دایره حکومتی است. در همین رابطه نیز در یکی از سفرهایم به روستاهای اطراف میانه، موارد قابل توجهی از شراکت زنان روستایی در دارایی های شوهران را مشاهده کردم که مردان داوطلبانه زنان را شریک دارایی های خود - البته بعد از فوت - معرفی می کردند و برای خانواده ها نیز امری معمول و پذیرفته شده بود. و یا زنان سوارکار ایلات و عشایر هم اسب سواری زنان و هم نوع پوشش خود را به شیوه های قالب بندی شده حکومتی تحمیل کردند و علی رغم مخالفت های سنتی روحانیون، به مسابقات سوار کاری به شیوه مرسوم رسمیت دادند .

منابع:

 1*- بررسی پدیده خشونت های خانگی علیه زنان جلد 9 یافته های تبریز دکتر قاضب طباطبائی و همکاران، دفتر امور اجتماعی وزارت کشور.
 2*- بررسي ميزان خشونت‌خانگي عليه زنان در تبریز و عوامل مؤثر بر آن ، محقق : چهره احمدی، دانشجوی جامعه شناسی دانشگاه پیام نور تبریز، استاد مربوطه: آقای نعمت الله تقوی 138

----

چرا چشمان او غمگین بود؟

فخری شادفر

4 آذر 1389

مدرسه فمینیستی: روز 25 نوامبر ، برابر با 4 آذر «روز بین المللی مبارزه با خشونت علیه زنان» است. اختصاص این روز به عنوان مناسبتی بین المللی، طبعا به ما زنان ایرانی فرصت دوباره ای می دهد که تلاش های مان را برای مبارزه با همه اشکال خشونت، بسیج کنیم. امسال نیز ما در مدرسه فمینیستی تلاش کرده ایم که به مناسبت این روز، در حد بضاعت مان ویژه نامه کوچکی گرد آوردیم که طی 10 روز گذشته تا 4 آذرماه (25 نوامبر) به خوانندگان سایت مدرسه فمینیستی تقدیم کرده ایم. باری، اختصاص این روز بین المللی علیه خشونت در برابر زنان را به فال نیک بگیریم و : علیه خشونت، گامی دیگر به پیش بگذاریم! از همین زاویه است که فخری شادفر در مطلب خود، تجربه ها و مشاهدات شخصی اش را از خشونت علیه زنان به تصویر کشیده است:

روز جهانی اعتراض زنان خشونت دیده علیه خشونت ورزان