روزگار سخت سینمای ایران

سعید زندگانی

۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۹

جرس: سینمای ایران روزگار خوشی را سپری نمی کند. بازیگران و فیلمسازان هم همانند اهالی موسیقی، پشت سر هم دق می کنند و می میرند که آخرین آنها نعمت حقیقی فیلمبردار برجسته و پیشکسوت سینمای ایران بود. به دنبال این مرگ و میرها بود که سایت "سینمای ما" تیتر زد "بهار نحس سینمای ایران پایان نمی گیرد"! این "بهار" را می توان "سالی" دانست که از خرداد آن تاکنون هنرمندان دارند تاوان پشتبانی نکردن از ریاست جمهوری احمدی نژاد و دولت او را پس می دهند!

شرایط سخت کارهنری بویژه در زمینه موسیقی و سینما بسیاری را خانه نشین کرده که "دق مرگی" هم می آورد. در همین شرایط جواد شمقدری معاونت سینمائی وزیر ارشاد دستور العملی صادر می کند که " از این تاریخ استفاده از هر واژه خارجی در نام فیلم ممنوع است"! پس فیلمهای با ارزشی چون "بایسیکل ران" و "بایکوت" و "کافه ترانزیت"و... را چه بنامیم؟ "تسویه حساب" تهمینه میلانی را با جرح و تعدیلهائی اجازه نمایش می دهند اما از اکران آن در مشهد و اردبیل جلوگیری به عمل می آورند، تهیه کننده هم نمی داند چرا؟ و نقد نویس بی نام و نشان اما دولت مداری بنام "پژمان کریمی" به خود اجازه می دهد تا در مورد فیلمسازی بزرگ چون داریوش مهرجوئی و فیلم "طهران، تهران" اوهرچه می خواهد بنویسد، چرا که " فیلمساز مدعی است که کشور مانند خانه ای است که سقفش در حال فرو ریختن است...باید از او پرسید آیا کشوری که بزرگترین قدرتها در مقابل آن توان قامت راست کردن ندارند، در حال تلاشی است؟"!

یقه گیری از فیلمهای هنری

مینا اکبری هنری نویس نام آشنای روزنامه های تعطیل شده، در سایت "سینمای ما" می نویسد: "مجموعه سينماي ايران ( از مسئولان تا تهيه‌كنندگان) به شكل بي‌رحمانه‌اي هرگونه تفاوت را سركوب و در مقابل، ولنگاري و باري به هر‌جهتي و بي مسئوليتي اجتماعي را با تعريف بي‌مسماي حرفه‌اي‌گري ترويج مي‌كنند. گذرگاه اكران به گردنه يقه‌گيري فيلم‌‌هاي هنري مبدل شده است. انگار نه انگار كه نسل جوان امروز براي توليد انديشه فرهنگي درآينده كشور نيازمند فضا و تجربه است. از نمايش فيلم فرهنگي خارجي كه زماني جايگزين سينماي روز جهان شده بود، خبري كه نيست. فيلم‌هاي فرهنگي ايراني همه آنچنان در چنبره نگرش‌هاي سياسي و اقتصادي روزمره دست‌وپا مي‌زنند كه انگار تقدير محتوم ساختن فيلم متفاوت چيزي جز اين نبايد باشد. دروازه نمايش عمومي يكسره به سوي نمايش فيلم‌هائي باز شده كه زماني در همين شهر جايگاهي بهتر از سينما‌هاي درجه سه لاله‌زار نداشتند. وقتي فضاي عمومي نمايش را از فرهنگ تهي‌‌مي‌كنيم راهي جز راه قاچاق باز نمي‌ماند. وقتي همه چيز را با سياست گره و با اقتصاد توجيه مي‌‌كنيم ديگر چه جائي براي ادعاي فرهنگ‌سازی؟"

اکبری که قبلا چندین بار گرفتار بگیر و ببند بوده، آشکارتر از این نمی تواند بنویسد. نمی تواند از فیلمسازانی چون محمد نوری زاد و جعفر پناهی بگوید که هنوز هم زندانی هستند. اما سایت "تابناک" نزدیک به محسن رضائی که معلوم نیست به چه دلیل یقه پناهی را رها نمی کند؟ حالا می تواند به او اتهام ارتباط با بیگانان و اقدام علیه امنیت ملی از طریق ساخت فیلمی با موضوع شکنجه و تجاوز به زندانیان در بازداشتگاههای ایران هم بزند. می توان فهمید منظور از "ارتباط با بیگانگان" همان شال سبزی است که پناهی و دیگر اعضای غیر ایرانی هیئت داوران به پشتیبانی از جنبش سبز مردم ایران در جشنواره سینمائی "لوکارنو" به گردن آویختند و "بازداشتگاههای ایران" همان زندان کهریزک است که ماجرائی عالمگیر داشت و دیگر نباید نامش را گفت و نوشت!

افشاگری علیه جعفر پناهی

به نوشته تابناک یکی از همکاران پناهی که "نخواست نامش فاش شود و ظاهرا پس از اثبات بی گناهی آزاد شده"، قاش ساخته که "سناریو و داستان این فیلم روایت زندگی خانواده چهار نفره ای بود که درگیر اتفاقات بعد از انتخابات می شوند و فرزند خانواده مورد تجاوز در بازداشتگاه قرار می گیرد. پناهی قصد داشت شکنجه و تجاوز را در بازداشتگاه های ایران برجسته کند...آن ها در قالب گروهی 18 نفره حدود دو هفته مشغول فیلم برداری در لوکیشنی واقع در منزل شخصی پناهی بودند و حدود نیمی از فیلم را فیلم برداری کردند که همگی عوامل سر صحنه بازداشت و بعد از چند روز همه عوامل به جز آقای پناهی با قرار وثیقه تا برگزاری دادگاه آزاد شدند."

تابناک در این گزارش حتی پناهی "فیلمساز" را قبل از انتخابات ریاست جمهوری هم در ارتباط با بیگانگان قلمداد می کند و می نویسد: "اواسط اسفند گذشته، نشریه صبح صادق {وابسته به سپاه} فاش کرد پناهی و تیم همراه وی با ادعای پارتی و مهمانی مشغول تهیه فیلم علیه نظام بوده اند، اما با هوشیاری نیروهای اطلاعاتی و امنیتی، ماجرا لو رفته و متهمان بازداشت شده اند.طبق این گزارش خانه پناهی از مدت ها قبل از انتخابات و به ویژه پس از حوادث بعد از انتخابات به محل تهیه فیلم علیه نظام - با هماهنگی بیگانگان تبدیل شده بود. قرار بود فیلم مذکور پس از آماده شدن به خارج کشور فرستاده و پخش شود."

دعوائی که ختم به خیر شد

اما در گردونه خبرهای ناگوار، خبر خوب این بود که دعوای کانون کارگردانان سینمای ایران با اقدام بموقع اعضای با سابقه آن ختم به خیر شد. ماجرا از آنجا آغاز گشت که شورای مرکزی این کانون در جلسه ای "علیرضا رئیسیان" رئیس شورا را از ریاست برکنار کرد. ابوالحسن داوری رئیس مجمع فیلمسازان این کار را "اقدامی ناجوانمردانه" خواند. با این اظهار نظر، چند تن از فیلمسازان عضو شورا از جمله همایون اسعدیان، مازیار میری، کامران قدکچیان، عبدالحسین برزیده و سامان مقدم در اعتراض به سخنان داوری از عضویت در مجمع فیلمسازان استعفا دادند. علیرضا رئیسیان هم آمد و در مجمع عمومی کانون کارگردانان بیانیه ای خواند و گفت: "در زمانه ای که دسیسه و نیرنگ همه جای خانه را فرا گرفته، بنده دیگر کارآئی نخواهم داشت...آیا پاداش آنهمه خدمت، خیانت بود؟"

اما شورای مرکزی کانون نه تنها در مقام پاسخ به این سخنان تند بر نیامد، بلکه همه اعضای آن تصمیم گرفتند در انتخابات جدید نامزد نشوند و جای خود را به دیگران بدهند. همین اقدام سنجیده و دموکراتیک، مانند آبی خنک، آتش خشم هردو طرف دعوا را خاموش کرد تا جائی که ابوالحسن داوری به نوعی حرفهایش را تعدیل کرد و تیمی جدید هدایت کانون کارگردانان سینمای ایران را بر عهده گرفت: سیروس الوند (رئیس) – کامبوزیا پرتوی (نایب رئیس) – پوران درخشنده (دبیر) – اصغر هاشمی – علی ژکان – مهدی کرم پور – خسرو معصومی – محمدرضا اعلامی و علیرضا امینی.

فیلم "طهران – تهران" که نگاهی است به پایتخت ایران از گذشته تا امروز، در دو بخش (اپیزود) ساخته شده که بخش اول را داریوش مهرجوئی و بخش دوم را مهدی کرم پور ساخته است. او که قبل از این انتخابات نماینده کارگردانان در شورای صنفی نمایش و رئیس این شورا بود، در نامه ای که می شود آنرا "استعفانامه" هم تلقی کرد، ماجرا را اینگونه خلاصه کرده بود: "عوامل بیرونی، اغراض شخصی، حسادتها و در خوشبینانه ترین شکل بی تدبیری، رخت چرکمان را آویزان دیوار همسایه کرد"!